Trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong báo chí Việt Nam: Tránh đặt sai trọng tâm, cần chiến lược và làm chủ công nghệ

Đó cũng là nội dung chính của phiên thảo luận với chủ đề "Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam", rất được quan tâm bởi đông đảo các lãnh đạo, chuyên gia và những người làm báo nói chung vào sáng 20/6 tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025 - sự kiện diễn ra trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2025 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia, Hà Nội.

Mở đầu phiên thảo luận, người điều phối – ông Đào Trung Thành – Phó Viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII) đã đưa ra một số ví dụ minh họa thú vị về các sản phẩm mà AI tạo ra như để dẫn chứng thực tế về sức mạnh hiện tại của AI. Trong đó, ông đưa ra một video podcast trao đổi giữa hai người dẫn chương trình AI trao đổi về tình hình báo chí hiện tại.

Trong suốt phiên thảo luận, người điều phối chương trình cũng thường xuyên sử dụng các video do AI tạo ra dựa trên các tài liệu được kiểm chứng, để cho thấy việc sử dụng AI đúng cách hoàn toàn có thể giúp báo chí tiết kiệm thời gian, song vẫn có thể tạo ra các sản phẩm báo chí sinh động, chất lượng và đảm bảo sự chính xác trong thông tin.

Báo chí đang đặt trọng tâm sai trong AI!

Trong bài tham luận của mình, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), đã trình bày kết quả khảo sát thực tế về mức độ ứng dụng AI tại các cơ quan báo chí Việt Nam, đồng thời đề xuất lộ trình sử dụng AI hiệu quả, phù hợp năng lực và có trách nhiệm.

Theo đó, ông chỉ ra rằng tỷ lệ ứng dụng tăng mạnh nhưng còn manh mún: Khảo sát của IPS (phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam) cho thấy, tỷ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng AI hoặc có kế hoạch ứng dụng đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% trong năm 2024.

Tuy nhiên, phần lớn các ứng dụng AI hiện nay vẫn tập trung vào các khâu sản xuất nội dung như: Gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề và tóm tắt thông tin, biên tập, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video hay dịch thuật.

Một điểm đáng lưu ý là việc ứng dụng AI vào các hoạt động nghiên cứu sâu hơn hoặc để phục vụ bài toán kinh doanh, phân tích hành vi độc giả lại rất thấp. Điều này cho thấy sự tập trung chủ yếu vào vai trò cá nhân của nhà báo, thay vì định hướng chiến lược của toàn tòa soạn.

Các công cụ AI được sử dụng nhiều nhất là ChatGPT, Gemini, Copilot, và các phần mềm nội bộ. Chi phí đầu tư cho AI của các tòa soạn còn rất thấp, đa phần dưới 1 triệu đồng/tháng hoặc sử dụng phiên bản miễn phí.

Ông Đồng đã chỉ ra ba vấn đề lớn đang tác động đến hiệu quả ứng dụng AI của các cơ quan báo chí Việt Nam:

Đặt sai trọng tâm: Dường như các cơ quan báo chí Việt Nam đang đặt trọng tâm vào sản xuất nội dung thay vì tập trung vào bài toán mô hình kinh doanh, hiểu độc giả và tạo nguồn thu. Trong khi đó, các tổ chức báo chí quốc tế lớn đã đầu tư vào AI để giải quyết các vấn đề kinh doanh, thu hút và giữ chân độc giả.

Thiếu chiến lược tổng thể: Việc ứng dụng AI còn mang tính tự phát, ở cấp độ cá nhân hoặc phòng ban, chứ chưa phải ở cấp độ tổ chức. Rất ít tòa soạn có chính sách nội bộ chính thức về việc sử dụng AI, điều này tiềm ẩn rủi ro lớn về tin giả và mất uy tín.

Thiếu hụt nguồn lực: Bao gồm cả tài chính và nhân sự am hiểu AI. Việc thu thập, lưu trữ và phân tích dữ liệu hành vi độc giả để cá nhân hóa nội dung cũng là một thách thức lớn.

Để giải quyết những thách thức này, ông Đồng đề xuất các cơ quan báo chí cần tiếp cận AI một cách tổng thể và có chiến lược.

Theo ông Đồng, AI cần được xem xét để thu hút và giữ chân độc giả, tạo ra nguồn thu mới trong bối cảnh quảng cáo truyền thống sụt giảm và lưu lượng truy cập từ công cụ tìm kiếm chuyển dịch sang AI. Ông lấy dẫn chứng mô hình của The Globe and Mail (Canada), cho rằng việc sử dụng mô hình AI do họ thiết lập để đánh giá giá trị nội dung, tự động hóa cá nhân hóa, và tối ưu hóa paywall, đã mang lại kết quả ấn tượng về doanh thu và số lượng đăng ký mới.

Ông Đồng cho rằng chiến lược tổng thể cấp tòa soạn là rất cần thiết đối với các cơ quan báo chí trong việc áp dụng AI. Các tòa soạn cần có chiến lược ứng dụng tổng thể, chiến lược đầu tư công nghệ, và chính sách nội bộ rõ ràng.

Cuối cùng ông cũng cho rằng việc quản lý rủi ro và đạo đức trong việc sử dụng AI cũng là điều rất cần thiết. Theo đó, ông Đồng nhấn mạnh sự cần thiết của việc Hội Nhà báo Việt Nam ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm chung cho toàn ngành.

Làm chủ công nghệ, kiểm soát dữ liệu

Tiếp nối phần trình bày của ông Nguyễn Quang Đồng, ông Đào Quang Bính – Tổng Thư ký tòa soạn báo VnEconomy – đã chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn trong việc xây dựng và ứng dụng các giải pháp AI bản địa hóa (localization) trong báo chí, từ sản xuất nội dung, cá nhân hóa nội dung và nâng cao hiệu quả tương tác với độc giả Việt Nam.

Theo ông Bính, VnEconomy đã sớm nhận thức tầm quan trọng của chuyển đổi số và ứng dụng AI. Tờ báo chuyên về kinh tế với 2 ngôn ngữ chính là tiếng Việt và tiếng Anh của ông đã đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng nền tảng quản lý nội dung (CMS) thế hệ mới do Hemera phát triển, sẵn sàng tích hợp AI.

Điểm đặc biệt trong chiến lược của VnEconomy là việc tự phát triển các mô hình AI độc quyền, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các công cụ AI tạo sinh như ChatGPT. Ông Bính nhấn mạnh rằng toàn bộ dữ liệu dùng để đào tạo AI của VnEconomy là dữ liệu nội bộ của tòa soạn, và các nội dung do AI tạo ra chỉ được dựa trên dữ liệu đã có hoặc tài liệu mới cung cấp, không dựa vào bất kỳ nội dung nào từ AI tạo sinh bên ngoài.

Điều này giúp VnEconomy giải quyết được nỗi lo về tin giả và đảm bảo nội dung luôn tuân thủ đúng giọng điệu, quan điểm của tòa soạn.

Nguy cơ thông tin sai lệch

Trong phiên thảo luận, ông Đinh Toàn Thắng – Chủ tịch Công ty DIBIZ chuyên về an ninh mạng và chống thông tin sai lệch – đã phân tích nguy cơ thông tin sai lệch (disinformation) do AI tạo ra và nhấn mạnh sự cần thiết của việc thiết lập “hệ miễn dịch truyền thông” cho các tòa soạn.

Theo ông Thắng khái niệm "Disinformation" cần phải được hiểu rõ. Đó là thông tin sai lệch được lan truyền có chủ đích để lừa dối và gây hại, chứ không chỉ là những thông tin sai lệch thông thường.

Trong bài tham luận với chủ đề “Phân tích nguy cơ thông tin sai lệch (disinformation) do AI tạo ra nhằm đưa ra mô hình và các giải pháp công nghệ, tổ chức và đạo đức giúp tòa soạn thiết lập “hệ miễn dịch truyền thông” của mình, ông Thắng cũng đã chỉ ra hiện tại Disinformation tại Việt Nam. Đó là các vấn đề thu phí lừa đảo, bán thực phẩm chức năng, quảng cáo sai sự thật, đưa tin tức chính trị giả, xuyên tạc. Trong đó ông còn chỉ ra dẫn chứng về vụ mạo danh Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lừa đảo tiền từ thiện.

Và giải pháp mà ông Thắng được đưa ra là báo chí và các cơ quan liên quan cần phải sử dụng chính AI và các công cụ kiểm chứng thông tin như Google Fact-Check, đồng thời mở rộng quy trình kiểm chứng sang cả ảnh, âm thanh và video, để chống lại vấn nạn "Disinformation".

Như vậy, AI đang mang đến những cơ hội lớn để nâng cao năng suất, tối ưu hóa quy trình sản xuất nội dung, và tạo ra trải nghiệm mới cho độc giả. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo về những thách thức không nhỏ, đặc biệt là việc các cơ quan báo chí Việt Nam dường như đang "đặt sai trọng tâm" vào việc ứng dụng AI, thiếu một chiến lược tổng thể hướng tới bài toán kinh doanh và nguồn thu; cũng như báo chí cần phải thận trọng trước các vấn đề thông tin sai lệch.

Hoàng Hải